غلامعلی کامیاب - معاون ارزی اسبق بانک مرکزی: ما در دوران خاصی به سر می‌بریم و در یک یا دو سال گذشته، تلاطمات سیاسی نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته و طبیعتاً این موضوع بر اقتصاد کشور نیز تأثیر گذاشته است. در چنین شرایطی، صحبت از عملکرد بانک مرکزی کار بسیار دشواری است. من بانک مرکزی را سازمانی مظلوم می‌دانم که باید همزمان به چندین جنبه توجه کند: از یک‌سو باید به تأمین نیازهای مالی کشور کمک کند، از سوی دیگر تورم را کنترل کند (که خود شاخصی مهم برای سلامت اقتصاد است)، و در عین حال نرخ ارز را نیز مدیریت نماید. اما سوال اینجاست که بانک مرکزی برای انجام این وظایف سنگین چه می‌تواند بکند؟ متأسفانه در کشور ما، تورم و نرخ ارز اغلب به عنوان علت مشکلات اقتصادی دیده می‌شوند، در حالی که اینها در واقع معلول مشکلات ساختاری اقتصاد هستند. همانطور که گفتم، تورم و نرخ ارز مانند دماسنجی هستند که تب اقتصاد بیمار ما را نشان می‌دهند. اگر اقتصاد درمان شود، تب نیز پایین می‌آید، تورم کنترل می‌شود و نرخ ارز نیز به تعادل می‌رسد. اما ما به جای درمان ریشه‌ای مشکلات، سعی می‌کنیم با دستکاری نرخ ارز، اقتصاد را اصلاح کنیم. اینجاست که بانک مرکزی در موقعیت دشواری قرار می‌گیرد و همه انتظار دارند که این نهاد به تنهایی نرخ ارز را پایین بیاورد. در حالی که اگرچه بانک مرکزی نقش مهمی در این زمینه دارد، اما به تنهایی نمی‌تواند اقتصاد را درمان کند. به نظر من، همه بخش‌های کشور باید دست به دست هم دهند تا اقتصاد بهبود یابد و در نتیجه، نرخ ارز نیز به تعادل برسد.

در شرایط فعلی، با توجه به تلاطمات سیاسی جهانی که تأثیر مستقیمی بر اقتصاد کشورها، به ویژه اقتصاد ما دارد، باید بپذیریم که در شرایطی شبیه به جنگ به سر می‌بریم. شرایط جنگی، شرایط خاصی است که نیازمند تمهیدات ویژه‌ای است. در چنین وضعیتی، بحث درباره نرخ ارز واحد یا نظام نرخ ارز شناور مدیریت‌شده، که یک الزام قانونی است، عملیاتی نیست و نمی‌توان آن را اجرا کرد. برای عملیاتی‌کردن چنین سیاست‌هایی، به شرایط عادی سیاسی، آرامش و اطمینان خاطر فعالان اقتصادی و نیروی انسانی ماهر نیاز داریم. بدون این شرایط، درمان اقتصاد غیرممکن است. بنابراین، من معتقدم که سیستم چندنرخی ارز در کشور ما در حال حاضر اجتناب‌ناپذیر است. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم نرخ کالاهای اساسی مانند نان هر روز نوسان کند، چرا که این موضوع از نظر اجتماعی و اقتصادی غیرقابل قبول است. دارو نیز وضعیت مشابهی دارد؛ جامعه نمی‌پذیرد که قیمت کالاهای حیاتی هر روز تغییر کند. بنابراین، باید بپذیریم که در شرایط فعلی، داشتن چند نرخ ارز ضروری است، اما هنر ما باید این باشد که این چندنرخی را به حداقل برسانیم. به نظر من، در شرایط فعلی، داشتن دو نرخ ارز ایده‌آل است و باید تلاش کنیم به این سمت حرکت کنیم. مرکز مبادلات ارزی نیز برای کاهش تعدد نرخ‌های ارزی و جلوگیری از فساد ایجاد شده است. هدف این مرکز باید کاهش نرخ‌های مختلف به حداکثر دو نرخ باشد. البته این به معنای حذف کامل فساد نیست، اما کنترل آن را آسان‌تر می‌کند. وقتی تعداد نرخ‌ها از حد معینی فراتر می‌رود، حتی سازمان‌های تنظیم‌کننده نیز کنترل خود را از دست می‌دهند. بنابراین، با پیشرفت مرکز مبادلات ارزی و رفع کاستی‌های آن، این مرکز می‌تواند بازاری متشکل ایجاد کند که فعالان اقتصادی را پوشش دهد و عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان ارز را به هم نزدیک کند. اما نباید انتظار داشته باشیم که این مرکز بتواند تمام نیازهای ارزی کشور را پوشش دهد، چرا که این امر غیرممکن است.

ارزیابی عملکرد بانک مرکزی نیز کار ساده‌ای نیست. بانک مرکزی وظایف متنوعی دارد و کسی که از بیرون به آن نگاه می‌کند، ممکن است متوجه جزئیات کارهای آن نشود. ما معمولاً فقط به اعداد و ارقامی که منتشر می‌شود نگاه می‌کنیم، بدون اینکه بدانیم بانک مرکزی چه اقداماتی انجام داده است. باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا بانک مرکزی می‌تواند در برابر فشارهای دولت مقاومت کند یا خیر. البته، انتظار مقاومت از یک فرد یا یک سازمان در برابر دولت، انتظار زیادی است. این قوانین هستند که باید از بانک مرکزی حمایت کنند و مانع از انتشار پول بدون پشتوانه شوند. متأسفانه قوانین ما هنوز به این سطح نرسیده‌اند و بانک مرکزی در این زمینه حمایت کافی نمی‌شود. در شرایط جنگی، هزینه‌ها بسیار بالا است و تأمین نیازهای مردم و کشور با هزینه‌های سنگینی همراه است. بخشی از این هزینه‌ها از بودجه کل کشور تأمین می‌شود و باید بپذیریم که این هزینه‌های بالا منجر به مشکلاتی مانند تورم می‌شود. بنابراین، اگر ارزیابی می‌کنیم، باید این کار را در شرایط جنگی انجام دهیم، نه در شرایط عادی. دستیابی به نرخ رشد نقدینگی در محدوده ۲۸ درصدی تا به اینجای سال را خوب ارزیابی می‌کنم، اما همچنان منتظر می‌مانم تا پایان سال تا بتوانم قضاوت نهایی خود را انجام دهم. اگر نرخ رشد نقدینگی در همین سطح باقی بماند، می‌توانیم بگوییم عملکرد بانک مرکزی عالی بوده است.